Văn Hóa Nhật Bản: Ngừng Xin Phép Hãy Trình Bày Của Người “Proactive”

✅Áp dụng tư duy “đề xuất phương án” ở văn hóa Nhật Bản thay vì “hỏi cách làm” ở công ty Việt Nam có thực sự hiệu quả không?

✅Ủa rồi “chủ động” với “proactive” khác gì nhau gì?

Sài Gòn một chiều cuối tuần, mưa lất phất đủ để gột rửa bụi bặm trên những tán lá me xanh mướt. Trong một quán ăn nhỏ ấm cúng, có hai người đàn ông đang ngồi đối diện nhau. Một người chạc tứ tuần, phong thái điềm đạm, ánh mắt sắc sảo, tên Tuấn. Người còn lại trẻ hơn nhiều, đôi mắt vẫn còn ánh lên sự háo hức của tuổi trẻ vừa va vấp với đời, tên Nam. Nam vừa trở về Việt Nam sau mấy năm làm việc tại Nhật, và câu chuyện của cậu, cũng như bao người trẻ khác, là một bản giao hưởng của những cú sốc văn hóa và những bài học nhớ đời.

“Anh biết không,” Nam mở lời, tay xoay tròn ly trà đá, “cái khác biệt lớn nhất em học được không nằm ở công nghệ hay quy trình, mà là ở tư duy. Nó giống như một cú tát làm mình tỉnh cả người.”

Anh Tuấn mỉm cười, một nụ cười khuyến khích. “Kể anh nghe xem, cú tát đó đau tới mức nào.”

Và thế là, câu chuyện của Nam bắt đầu.

Phần 1: Bài Học “Cấm Hỏi” Tại Lò Rèn Nhật Bản

Nam sang Nhật với tấm bằng kỹ sư cơ khí loại ưu và một trái tim đầy nhiệt huyết. Cậu được nhận vào một tập đoàn lớn, chuyên về mảng thiết kế ô tô. Trong hình dung của một chàng trai Việt Nam, “thiết kế” là một từ chung chung, bao hàm cả sự sáng tạo bay bổng lẫn những con số khô khan. Nhưng ngay trong tuần đầu tiên, Nam đã nhận ra mình lầm to.

“Ở Việt Nam mình gọi chung là ‘thiết kế’,” Nam giải thích, “nhưng bên đó, họ chia rạch ròi thành hai thế giới: Design và Engineering.”

Cậu kể, những người làm Design là những nghệ sĩ. Họ là người phác thảo ra những chiếc xe concept đẹp mê hồn, những mẫu xe chỉ xuất hiện trong các triển lãm ô tô hoành tráng. Mục tiêu của họ là thẩm mỹ, là tạo ra một thứ gì đó mới mẻ, đột phá, đẹp đến mức người ta phải trầm trồ. “Họ chỉ cần ‘đẹp’ là được,” Nam nhấn mạnh.

Còn Nam, cậu thuộc về thế giới của Engineering. Cậu và các đồng nghiệp là những người thợ, những kỹ sư phải biến cái “đẹp” mộng mơ kia thành hiện thực. “Tụi em là những người trả lời câu hỏi: Cái mẫu xe đẹp như tranh vẽ đó có chạy được không? Có an toàn không? Có sản xuất hàng loạt được với chi phí hợp lý không?”

Nói cách khác, designer tạo ra giấc mơ, còn engineer là người phải xây dựng giấc mơ đó trên nền tảng của thực tế. Hai bộ phận này phải kết hợp hài hòa với nhau, giống như âm và dương, thì một sản phẩm hoàn chỉnh mới ra đời được.

Vấn đề của Nam bắt đầu từ chính vai trò này. Là một “lính mới”, cậu được giao trách nhiệm thiết kế một chi tiết nhỏ trong hệ thống treo của xe. Ở Nhật, văn hóa làm việc rất đề cao trách nhiệm cá nhân. Một khi đã được giao, chi tiết đó là “con” của bạn. Nó ổn, nó lỗi, nó thành công hay thất bại, tất cả đều do bạn. Sai thì phải chịu trách nhiệm hoàn toàn.

Áp lực đè nặng lên vai chàng kỹ sư trẻ. Có những vấn đề kỹ thuật cậu chưa từng gặp, những thông số cậu không chắc chắn. Theo thói quen ở Việt Nam, khi không biết, thì phải hỏi. Và Nam đã làm đúng như vậy. Cậu rụt rè bước đến bàn của sếp, một người đàn ông Nhật lớn tuổi, nghiêm nghị tên là Suzuki-san.

“Suzuki-san,” Nam cúi đầu, “về phần này, em nên làm như thế nào ạ?”

Im lặng. Một sự im lặng nặng nề đến đáng sợ. Suzuki-san ngẩng đầu lên, đôi mắt ông nhìn thẳng vào Nam, không một chút cảm xúc. Ông không trả lời câu hỏi. Thay vào đó, ông nói một câu mà Nam sẽ không bao giờ quên:

“Công việc của cậu là người thiết kế, là người tìm ra giải pháp, không phải là người đi hỏi giải pháp.”

Nam đứng hình. Cậu cảm thấy mặt mình nóng bừng. Xấu hổ, hoang mang, và một chút tự ái. Cậu chỉ hỏi vì không biết, đó là một hành động cầu thị, sao lại bị từ chối phũ phàng như vậy?

Thấy vẻ mặt của Nam, Suzuki-san nói tiếp, giọng vẫn đều đều nhưng rõ ràng hơn. “Tôi không cấm cậu hỏi. Nhưng tôi cấm cậu hỏi câu ‘Nên làm như thế nào?’. Cậu là một Engineer. Cậu phải là người nghĩ ra phương án. Cậu không thể hỏi người khác ‘cách làm’. Thay vào đó, cậu phải trình bày: ‘Tôi đề xuất làm theo phương án A, hoặc phương án B. Theo ông, cái nào tốt hơn?’ hoặc ‘Tôi định làm theo cách này, ông xem có được không?’.”

Đó chính là “cú tát” mà Nam nói đến. Một cú tát không đau về thể xác, nhưng làm rung chuyển cả hệ tư duy mà cậu đã quen thuộc.

Suzuki-san giải thích thêm: “Nếu cậu hỏi ‘làm thế nào’, cậu đang đẩy trách nhiệm suy nghĩ cho người khác. Nhưng nếu cậu đưa ra phương án, cậu đang thể hiện rằng mình đã suy nghĩ, đã phân tích, và đang tìm kiếm sự góp ý để hoàn thiện giải pháp của chính mình. Đó mới là trách nhiệm của một Engineer.”

Từ ngày hôm đó, tư duy của Nam thay đổi hoàn toàn. Trước khi đi hỏi bất cứ ai, bất cứ điều gì, cậu đều tự ép mình phải vạch ra ít nhất một, hai phương án. Kể cả khi phương án đó còn ngô nghê, còn sơ sài, nó cũng chứng tỏ rằng cậu đã thực sự lao động trí óc.

“Và anh biết không,” Nam nói với anh Tuấn, “chính cái sự thay đổi nhỏ đó đã giúp em chủ động hơn trong mọi việc. Em không còn ngồi chờ ai đó chỉ đường nữa. Em tự mình vạch ra con đường, dù có thể sai, rồi đem nó đi hỏi ý kiến người khác. Cảm giác đó, cảm giác mình làm chủ vấn đề của mình, nó mạnh mẽ lắm.”

Phần 2: Cấp Độ Cao Hơn Của Sự Chủ Động – Đừng Bao Giờ “Xin Phép”

Anh Tuấn gật gù, vẻ mặt đầy tâm đắc. Anh nhấp một ngụm trà rồi nói: “Bài học của em rất giá trị. Ông sếp Nhật của em đã dạy cho em một trong những nguyên tắc cốt lõi của sự chuyên nghiệp. Nhưng anh sẽ bổ sung thêm một tầng nghĩa nữa, một cấp độ cao hơn mà em có thể áp dụng.”

Nam tò mò nghiêng người về phía trước.

“Ngay cả khi em hỏi ‘Em làm theo phương án A có được không?’ hay ‘Em làm theo phương án B có được không?’, về bản chất, em vẫn đang làm một việc. Đó là xin phép.”

Hai từ “xin phép” vang lên, khiến Nam khựng lại suy nghĩ.

Anh Tuấn tiếp tục phân tích: “Cái lực của một người đàn ông mạnh mẽ, một người chuyên nghiệp thực thụ, nằm ở hai chỗ. Thứ nhất, không đi chinh phục ai cả. Thứ hai, trong công việc, không bao giờ ‘xin phép’ để được làm, miễn là nó không phạm luật hay vi phạm đạo đức.”

“Khi công ty đã giao trách nhiệm đó cho em,” anh Tuấn nhấn mạnh, “nghĩa là họ tin tưởng vào khả năng của em để tạo ra giải pháp. Việc của em là tạo ra nó. Thay vì hỏi ‘Em làm phương án A được không?’, một câu hỏi thể hiện sự tự tin và chuyên nghiệp hơn rất nhiều là: ‘Đây là hai phương án A và B em đã nghiên cứu. Anh muốn em triển khai phương án nào?’“

Nam chớp mắt. Cậu thấy rõ sự khác biệt tinh tế nhưng vô cùng mạnh mẽ giữa hai câu hỏi. Câu hỏi đầu tiên vẫn đặt cậu ở thế bị động, chờ đợi sự cho phép. Câu hỏi thứ hai đặt cậu vào vị thế một chuyên gia đã hoàn thành công việc phân tích và chỉ đang cần một quyết định cuối cùng từ cấp trên. Nó không phải là xin phép, mà là trình bày lựa chọn.

“Em thấy không? Nó vẫn đáp ứng được yêu cầu của ông sếp Nhật, nhưng nó còn nâng vị thế của em lên một bậc. Nó cho thấy em không chỉ nghĩ ra giải pháp, mà em còn tự tin vào các giải pháp đó.”

Lúc này, một khái niệm mới loé lên trong đầu Nam. “Hồi ở Nhật, em cũng học thêm về tiếng Anh. Em nhận ra người Việt mình hay dùng từ ‘chủ động’. Nhưng tiếng Anh nó có một từ khác mạnh hơn nhiều: ‘proactive’.”

“Đúng vậy!” Anh Tuấn gật đầu ngay lập tức. “‘Chủ động’ trong tiếng Việt đôi khi chỉ mang nghĩa là mình làm trước một việc gì đó thôi. Nhưng ‘proactive’ thì sâu sắc hơn. Nó là tiên phong, là lường trước vấn đề, là chuẩn bị sẵn mọi phương án trước cả khi được yêu cầu. Nó chính là cái tinh thần ‘đừng xin phép’ mà anh vừa nói. Tự mình làm, không cần chờ người ta thúc giục. Đó là thứ mà văn hóa làm việc của chúng ta cần phải học hỏi.”

Cuộc trò chuyện của họ đang đi từ một bài học cá nhân sang một vấn đề lớn hơn, một sự khác biệt sâu sắc không chỉ giữa các công ty, mà là giữa các nền văn hóa.

Phần 3: Gốc Rễ Văn Hóa – Tại Sao Người Việt Thích “Giấu Nghề”?

“Em biết không, Nam,” anh Tuấn trầm ngâm, “những gì em trải qua ở Nhật, và những gì chúng ta đang bàn, nó cho thấy một sự thật lớn hơn. Sự phát triển của một quốc gia, phần lớn không nằm ở chỗ thiếu vốn hay thiếu tài năng. Vốn thì mình gọi được, tài năng thì mình đào tạo, mình thuê chuyên gia nước ngoài về dạy được. Cái khó thay đổi nhất, cái quyết định tất cả, chính là văn hóa.”

Anh Tuấn kể rằng, nhiều người thấy rất lạ khi anh công khai chia sẻ những công thức, những phương pháp đầu tư của mình. Họ hỏi tại sao anh lại “vạch áo cho người xem lưng” như vậy.

“Tại sao họ thấy lạ?” Anh Tuấn đặt câu hỏi rồi tự trả lời. “Bởi vì trong văn hóa của chúng ta, có một thứ ăn sâu vào tiềm thức: đó là văn hóa giấu nghề.”

Nam gật đầu. Cậu đã thấy điều đó quá nhiều. Từ công thức nấu phở gia truyền cho đến những mẹo vặt trong kinh doanh, người ta thường có xu hướng giữ lại cho riêng mình.

“Nhưng em có để ý không?” Anh Tuấn hỏi, “Người ta có giấu nghề nướng vịt quay, nấu phở không? Có, nhưng không nhiều. Cái mà người ta giấu kỹ nhất, giấu như mèo giấu… sản phẩm của mình vậy, đó là nghề gì?”

Nam bật cười rồi đáp: “Nghề làm tiền, làm giàu ạ.”

“Chính xác!” anh Tuấn búng tay. “Và đây mới là mấu chốt của vấn đề. Nếu em lớn lên trong một xã hội mà mọi người đều tin rằng phải giấu nghề làm giàu, thì làm sao em có tư duy rằng mình có thể ra nước ngoài học hỏi được từ người khác? Bởi vì trong đầu em đã mặc định rằng ‘thằng Tây nó cũng giấu như mình thôi’.”

Anh Tuấn chia sẻ, mục tiêu của anh khi chia sẻ kiến thức là để góp phần thay đổi tư duy đó. Anh lớn lên ở Mỹ, nơi văn hóa hoàn toàn khác. Ở đó, người ta sẵn sàng chia sẻ kiến thức. Một tỷ phú có thể viết sách kể lại toàn bộ quá trình khởi nghiệp của mình, một nhà đầu tư huyền thoại có thể công bố các nguyên tắc vàng của ông.

“Vậy câu hỏi đặt ra là,” anh Tuấn nhìn Nam, ánh mắt đầy thử thách, “cũng là con người hai tay hai chân, cũng có bộ não như nhau, cái gì khiến người Mỹ sẵn sàng chia sẻ, còn người Việt mình lại có văn hóa giấu nghề?”

Nam suy nghĩ một lúc. “Do tư duy cạnh tranh, sợ người khác hơn mình chăng?”

“Đó chỉ là bề nổi,” anh Tuấn lắc đầu. “Gốc rễ sâu xa hơn nhiều. Đó là vì, trong tiềm thức, phần lớn chúng ta không tin rằng làm giàu là một tài năng có thể học hỏi và lặp lại.”

Nam ngớ người. Anh Tuấn giải thích tiếp.

“Chúng ta tin vào cái gì? Chúng ta tin vào ‘thời’. Tin vào may mắn, hên xui. Tin vào phong thủy, vào tâm linh, vào bùa phép. Chúng ta tin rằng thành công trong kinh doanh, trong đầu tư, chủ yếu là do ‘có thời tới’.”

Anh kể một câu chuyện vui mà buồn về chính ba của mình. “Ông nói với anh: ‘Mày bây giờ làm ăn được là do mày đang có thời. Để mốt mày hết thời coi mày còn lên mạng dạy đời nữa không?’. Em thấy không? Trong câu nói đó, ông hoàn toàn không tin rằng anh có tài năng làm kinh doanh hay đầu tư. Ông chỉ tin rằng anh đang ‘hên’.”

Khi một người thất bại, họ không nói “tôi thiếu kiến thức, thiếu kỹ năng”. Họ sẽ nói “do tôi không có thời”, “do số tôi xui”, “do phong thủy không hợp”. Họ đổ lỗi cho những thứ vô hình, những thứ không thể chứng minh được.

“Và chính vì niềm tin đó,” anh Tuấn kết luận, “nên mới có chuyện giấu nghề. Nếu thành công của tôi là do may mắn, do một ‘bí mật’ tâm linh nào đó, thì tôi phải giấu nó đi. Vì nó không phải là kỹ năng, không thể dạy được. Chia sẻ cho người khác là tôi mất đi cái ‘lộc’ của mình.”

“Ngược lại, ở Mỹ, người ta tin rằng thành công là một công thức, một tập hợp các kỹ năng, từ marketing, bán hàng, quản trị, đến đầu tư. Nó là tài năng có thể đào tạo. Và vì nó là tài năng, nên nó có thể được dạy và học. Thằng nào muốn học thì cứ học thôi, không có gì phải giấu cả. Nếu anh dạy cho em công thức đầu tư của anh, em áp dụng và kiếm được tiền, rồi những học sinh khác của anh cũng làm được, thì không thể nói đó là do may mắn hay tâm linh được nữa. Nó chứng tỏ đó là một kỹ năng có thể lặp lại.”

Cả không gian như lắng lại sau những lời phân tích của anh Tuấn. Nam cảm thấy một luồng điện chạy dọc sống lưng. Từ câu chuyện về cú tát của ông sếp Nhật, cậu đã đi một vòng đến tận gốc rễ của tư duy văn hóa dân tộc. Cậu hiểu rằng, việc thay đổi từ câu hỏi “làm thế nào?” sang “làm thế này được không?” không chỉ là thay đổi một thói quen, mà là bước đầu tiên trong việc đập bỏ niềm tin vào sự may rủi và xây dựng niềm tin vào tài năng, vào kỹ năng của chính bản thân mình.

Đồ ăn được dọn ra, cắt ngang dòng suy nghĩ của cả hai. Mùi thức ăn thơm lừng lan tỏa.

Anh Tuấn cười hiền: “Thôi, mình ăn đã, rồi nói tiếp.”

Nam gật đầu, lòng nhẹ nhõm. Cậu biết rằng bữa ăn hôm nay không chỉ no cái bụng, mà còn làm đầy thêm trí óc. Hành trình học hỏi về văn hóa và tư duy chỉ mới bắt đầu, và cú tát năm xưa ở Nhật, hóa ra lại là một món quà vô giá mở ra cho cậu cả một chân trời mới.

Áp Dụng Thông Tin Này Vào Bản Thân Như Thế Nào?

Câu chuyện của Nam và anh Tuấn không chỉ là một cuộc trò chuyện thú vị, nó còn là một tấm gương để mỗi chúng ta soi chiếu lại chính mình. Vậy, làm thế nào để bạn có thể áp dụng những bài học đắt giá này vào công việc và cuộc sống?

1. Chuyển Đổi Câu Hỏi – Rèn Luyện “Tư Duy Giải Pháp”:Lần tới, khi gặp một vấn đề khó khăn, hãy dừng lại một giây trước khi hỏi “Em nên làm thế nào?”. Hãy tự ép bản thân suy nghĩ và vạch ra ít nhất 1-2 phương án. Sau đó, hãy đến gặp cấp trên hoặc người hướng dẫn của bạn và hỏi: “Em đang có phương án A và B. Theo anh/chị, hướng nào sẽ tối ưu hơn?”. Sự thay đổi nhỏ này sẽ biến bạn từ một người thụ động chờ chỉ dẫn thành một người chủ động đề xuất giải pháp.
2. Ngừng Xin Phép – Kích Hoạt “Tư Duy Làm Chủ”:Nâng cấp hơn nữa, hãy thay đổi cách bạn trình bày vấn đề. Thay vì hỏi “Em làm thế này có được không?” (mang tâm thế xin phép), hãy tự tin trình bày: “Đây là giải pháp em đã nghiên cứu và cho là tốt nhất. Em sẽ bắt đầu triển khai, anh/chị có góp ý gì thêm không ạ?”. Điều này thể hiện bạn hoàn toàn chịu trách nhiệm và làm chủ công việc của mình. Tất nhiên, hãy làm điều này một cách khéo léo và tôn trọng.
3. Tin Vào Tài Năng, Không Phải “Thời”:Hãy tự vấn lại niềm tin cốt lõi của bạn. Khi thành công, bạn nghĩ đó là do mình giỏi hay do “hên”? Khi thất bại, bạn có đổ lỗi cho “xui xẻo” hay “hết thời” không? Hãy bắt đầu xây dựng niềm tin rằng mọi kết quả đều đến từ kỹ năng, kiến thức và sự nỗ lực có phương pháp. Khi tin rằng thành công là một kỹ năng, bạn sẽ có động lực để học hỏi, rèn luyện và không ngừng cải thiện bản thân.
4. Dám Cho Đi – Xây Dựng “Tư Duy Cởi Mở”:Phá vỡ văn hóa “giấu nghề” từ chính bản thân bạn. Hãy bắt đầu chia sẻ những gì bạn biết, dù là một mẹo nhỏ trong công việc hay một kinh nghiệm quý báu. Việc chia sẻ không chỉ giúp người khác, mà còn giúp bạn củng cố lại kiến thức của mình và xây dựng uy tín cá nhân. Hãy nhớ rằng, trong thế giới hiện đại, sức mạnh không đến từ việc bạn giữ được bao nhiêu bí mật, mà đến từ giá trị bạn tạo ra cho cộng đồng.

LỜI KÊU GỌI KẾT THÚC

Cuộc cách mạng lớn nhất luôn bắt đầu từ những thay đổi nhỏ nhất trong tư duy. Hành trình từ một chàng kỹ sư trẻ rụt rè đến một chuyên gia tự tin, từ một nền văn hóa “giấu nghề” đến một xã hội cởi mở, tất cả đều có thể bắt đầu từ câu hỏi bạn đặt ra ngày hôm nay.

Đừng chờ đợi ai đó trao cho bạn giải pháp. Đừng xin phép để được sáng tạo. Hãy tin vào tài năng của chính mình, hãy rèn luyện nó mỗi ngày, và hãy can đảm chia sẻ những giá trị bạn có. Bởi vì khi bạn thay đổi cách bạn tư duy, bạn không chỉ thay đổi cuộc đời mình, mà bạn đang góp một viên gạch để xây dựng nên một văn hóa làm việc chuyên nghiệp, chủ động và thịnh vượng hơn cho cả một thế hệ.

Hãy bắt đầu ngay từ ngày mai. Bạn đã sẵn sàng chưa?

Áp dụng tư duy “đề xuất phương án” ở văn hóa Nhật Bản thay vì “hỏi cách làm” ở công ty Việt Nam có thực sự hiệu quả không?

Cực kỳ hiệu quả. Mặc dù văn hóa làm việc ở Việt Nam có thể khác Nhật Bản, nhưng mọi nhà quản lý giỏi đều đánh giá cao nhân viên có tư duy giải pháp. Khi bạn trình bày phương án thay vì hỏi một câu hỏi trống, bạn đang:
Tiết kiệm thời gian cho cấp trên.
Chứng tỏ năng lực và sự đầu tư suy nghĩ của mình.
Xây dựng lòng tin và cho thấy bạn là người có trách nhiệm, đáng để giao phó những công việc quan trọng hơn. Đây là cách nhanh nhất để bạn trở nên nổi bật và được ghi nhận.

Ủa rồi “chủ động” với “proactive” khác gì nhau gì?

hác nhau một trời một vực luôn đó bạn ơi. Mình lấy ví dụ cho dễ hiểu nhé:
Chủ động: Là mẹ dặn “nhớ quét nhà nhé”, và bạn tự giác quét nhà sạch bong không cần mẹ nhắc lại lần hai.
Proactive: Là bạn thấy thùng rác trong nhà bếp gần đầy, và dù mẹ chưa dặn, bạn đã tự đi đổ rác luôn trước khi nó tràn ra ngoài. Thấy không, “proactive” là bạn đoán trước được nhu cầu và giải quyết nó luôn, đỉnh hơn nhiều!

Bài viết tương tự

Văn Hóa Nghèo Và Văn Hóa Giàu: Vì Sao Bạn Mãi Loay Hoay Mà Chưa Thành Công

Nguồn

Văn Hóa Nhật Bản: Phương án, không cần xin phép.